[ Pobierz całość w formacie PDF ]
go nie uszkodziły, bo zasady były mocne: religia, posłuszeństwo i wierność
carom. Piotr W[ielki] dziki, wro- dzony nie rozwinięty genius[z], ale zawsze ge-
nius[z], który sam szuka i wynajduje nowe drogi. On za pierwszym rzutem oka
poznał dobrze różnicę między Ruskimi i cudzoziemcami i wyższość tych
ostatnich i stÄ…d powziÄ…Å‚ nadto wysokÄ… o nich opiniÄ™, a przeciwnie pogardÄ™
wszystkiego, co tylko nazywało się ruskim, chociaż on sam urodził się i
wychował się w tym kraju. Gdyby to było w jego mocy, toby on nadał nazwiska
cudzoziemskie wszystkim miejscom, miastom, wsiom i ludziom, wprowadziłby
język niemiecki w Rosję, tak jak to zdziałali Araby w podbitych krajach. Ale że
tego jednym razem nie mógł zrobić, więc wypadało to robić cząstkowo.
Uprzedzony, że wszystko dobre jest za granicą, a wszystko złe w Rosji, brał on
stamtąd bez wyboru użyteczne i nieużyteczne i znajdował dobrym, a przeciwnie
odrzucał, chociażby było coś najlepszego, dlatego tylko, że ono było ruskie.
Takowe odmiany nie mogły się podobać. Lud, duchowieństwo i dworzanie
sprzeciwiali się tym nowościom. Wszystko dawne było u nich święte, wszystko
nowe wzięte od cudzoziemców nie prawosławnych, pogan, heretyków i
papistów było wzgardzone i przeklęte. Rosja obecna była obszerna, mocna i
często prowadziła szczęśliwe wojny, czegóż jej więcej potrzeba? I czego
cudzoziemcy mogą ją nauczyć? Ale Piotr, uparty i okrutny, postanowił złamać
wszystkie przeszkody. Z pałką w jednej, a z mieczem w drugiej ręce gnał jak
stado owiec swoich przestraszonych poddanych, krzycząc: bydło! Oświecajcie
się i bądzcie ludzmi, jak drudzy, ogólcie swoje brody, zamieńcie swój wygodny
i ciepły ubiór krótkim, wąskim i niewygodnym zagranicznym ubiorem,
pokryjcie swoje twarde głowy perukami, a może tam łatwiej wciśnie się
mądrość europejska. Ponieważ, ażeby podobny monarcha oświecał i
cywilizował swych poddanych dla ich własnego dobra, to jest tak samo, jak
utrzymywać, że ludzie, którzy uczą i przysposabiają psów, koni i innych
zwierząt, pracują dla dobra tychże samych zwierząt, a nie dla swojej własnej
korzyści. Toż samo działał Piotr. Wszystkie jego prace i starania miały za cel
jego własny użytek. Podobny początek oświecenia i cywilizacji nie mógł
przynieść, jak tylko gorzkie i niedojrzałe płody, kupione ceną wiele krwi i łez.
Oświecone tylko zostały wierzchołki gmachu,
a cały budynek był w cieniu i dotychczas niewiele ten cień zmniejszył się. Jeżeli
dodam do tego tę prostą uwagę, że wszystkie despoty chcą zmusić przyrodzenie
samo do posłuszeństwa, żądając, aby na nie przygotowanej ziemi dziś posiane
ziarno jutro wydało płody, to można dobrze sądzić o skutkach oświecenia
Piotra, przeniesionego z cudzych krajów i gwałtownie narzuconego nie
przygotowanej Rosji. Niniejsze panowanie obiecuje wiele Rosji. Uwolniony z
niewoli lud wiejski sam będzie szukał nauki dla swego własnego użytku,
oświecenie pójdzie wolnym, lecz pewnym krokiem i panowanie Aleksandra II w
historii ruskiej będzie zwane wiekiem Aleksandra II, tak we Francji panowanie
Ludwika XIV zowie się wiekiem tego króla, jak we Włoszech Leona X.
Po ostatnim rozdziale Polski, mieszkańcy tych prowincjów, które przyłączone
zostały do Prus, byli więcej jak dowolni, szczególniej imię Fryderyka Wilhelma
III było już nawet popularne, modlono się szczerze za niego w kościołach,
zapomniano, że on był heretyk, pamiętano tylko, że on był dobry monarcha.
Mniej byli dowolni mieszkańcy Galicji. Wojny, zły system finansowy i mniejsza
łagodność rządu były tego przyczyną. Chociaż cesarz Franciszek był bardzo
dobry i przy tym zwał się cesarzem rzymskim i królem apostolskim, jednak nie
był lubiany. W ogólności pod tymi dwoma rządami niemieckimi Polaki znalezli
oświecenie, lepsze prawa i sprawiedliwość. Nauczyli się pewnych sposobów do
polepszenia rolnictwa i wielu użytecznych sztuk. Wszystkie te nowe przedmioty
[ Pobierz całość w formacie PDF ]